روش هکومی یک نوع رهیافت درمانی در روان درمانی تجربی

روش هکومی[1] یک نوع رهیافت درمانی در روان درمانی تجربی می باشد که در مراحل درمانی، بر روی بدن فرد متمرکز می شود و توسط ران کورتز[2] معرفی شده است. در این روش آگاهی بدنی با تکنیک های تجربی ادغام می شوند تا رشد و تغییر روان شناختی فرد بهبود یابد.

نظریه هکومی بدن را به عنوان پنجره ای برای کشف موارد روان شناختی نا هوشیار در نظر می گیرد. همچنین درمانگران در فرآیند تغییر به افراد درمانجو کمک می کنند. درمانگران آموزش دیده به افراد درمانجو کمک می کنند تا شاخص ها و علائم بدنی مربوط به عقاید ناهوشیار را شناسایی کنند و نسبت به این شاخص ها مطلع باشند.

• توسعه هکومی درمانی
• نظریه هکومی درمانی
• مبناهای اصلی هکومی درمانی
• در دوره های هکومی درمانی چه مواردی صورت می گیرد؟
• استفاده از لمس و تماس در هکومی درمانی
• مشکلات درمان شده با استفاده از هکومی درمانی
• آموزش درمانگران هکومی
• محدودیت های هکومی درمانی

توسعه هکومی درمانی

هکومی اصول مربوط به فلسفه شرقی، که مربوط به اصول مقدماتی بودیسم و تائوایسم هستند، را ادغام می کند و بر مفاهیم از قبیل هوشیاری، وجود داشتن عشق و همدردی تاکید می کند. همچنین کورتز، تاثیرات دیگر از قبیل نظریه سیستم های عمومی و تعدادی از گرایشات درمانی متمرکز بر بدن را هم مورد استفاده قرار می دهد که عبارتند از:

• گشتالت درمانی
• روش درمانی روانی – حرکتی
• تنفس درمانی ریچیئن[3]
• روش فلدن کرایس[4]
• تمرکز
• تحیلی بیو انرژتیک
• کار بدنی ساختاری
• برنامه ریزی عصبی – زبان شناختی
• هیپنوتیزم درمانی اریکسونیئن[5]

کورتز در  سال 1977 اولین دوره آموزش روش هکومی را برگزار کرد. در سال 1981، کورتز و یک گروه از درمانگران و آموزشگران، موسسه هکومی را تاسیس کردند که منجر به پیشرفت های بیشتر این روش درمانی شد و آموزش هکومی را ترویج داد. در سال 1990 کورتز از موسسه هکومی بیرون رفت، ولی به اصلاح و توسعه روش هکومی اصلی ادامه داد. وی به همراه یک گروهی از همکاران شبکه آموزشی هکومی را تاسیس کرد که آموزش های اصول هکومی برای افراد علاقمند را در سطح بین المللی ارائه می نمود.

کتاب کورتز به اسم روان درمانی متمرکز بر بدن: روش هکومی[6]، یک بررسی همراه با جزئیات را در مورد روش هکومی ارائه نموده است و در آن اصولی را که این روش بر مبنای آن ایجاد شده است، بیان کرده است. روزنامه رسمی موسسه هکومی، انتشارات هکومی[7] اطلاعات روش هکومی و روش های مختلف مربوط به اجرای اصول آن را برای خوانندگان ارائه می دهد.

نظریه هکومی درمانی

بر اساس اصول روش هکومی، ژست ها، وضع اندامی، حالت های صورت و دیگر تجارب بدنی بیان کننده اطلاعات مربوط به موارد مهم در مورد فرد می باشند. این موارد مهم می توانند به صورت ترکیبی از تصاویر، خاطرات و عواطف بیان شود. همچنین این موارد مهم شامل عواملی می باشد که در مورد آنها آگاهی وجود ندارد و علاوه بر تعیین کردن ماهیت یک شخص، می تواند به عنوان ابزاری برای اعمال محدودیت بر شخصیت و اهداف یک فرد بکار گرفته شوند. افراد با استفاده از این رهیافت درمانی می توانند یک شناخت مشخص و روشنی در مورد موارد مهم ذکر شده به دست بیاورند و با همدردی و کمک دلسوزانه متخصصان آموزش دیده در روش هکومی، این توانایی را پیدا می کنند که عقاید متناقض و مضر خود را بررسی کنند، به چالش بکشند و در نهایت آن را تغییر دهند.

روش هکومی بر مبنای پنج اصل ایجاد شده است: آگاهی، ذاتی بودن، غیر اجباری بودن، ادغام ذهن – بدن و وحدت. برخلاف دیگر روش های درمانی که از آگاهی به عنوان بخشی از فرآیند درمانی استفاده می کنند، هکومی از این نظر با سایر روش های درمانی تفاوت دارد و یک رهیافت مبتنی بر آگاهی را مورد استفاده قرار می دهد: در روش هکومی، تقریبا تمامی مراحل درمانی به صورت آگاهانه صورت می گیرد. این جنبه منحصر به فرد روش هکومی به افراد درمانجو کمک می کند که تفکرات و عقاید ناهوشیار خود را سریع تر و ایمن تر بررسی و شناسایی کنند. یکی از اصول مهم روش هکومی این است که بدن به عنوان یک منبع اهمیت دارد و این توانایی را دارد که به ذهن اجازه بدهد تا به موارد مهم و اصلی دسترسی داشته باشند. همچنین برخی از درمانگران روش هکومی ممکن است که در طول درمان از لمس (با گرفتن رضایت شخص درمانجو) استفاده کنند.

مبنا اصلی هکومی درمانی

پنج مبنای اصلی روش هکومی درمانی را راهنمایی می کنند:

• آگاهی که به وضعیت راحت و هوشیار نسبت به هوشیاری اشاره دارد و مشخصه آن تمرکز پایدار فرد بر روی درون خودش است و آگاهی فرد نسبت به آن چیزی که در حال وقوع است، افزایش می یابد. آگاهی می تواند حواس پرتی را کاهش دهد و مغز را آرام کند، و توانایی فرد را برای درک کردن احساسات، عواطف و تفکراتی که در لحظه آنی ایجاد می شود، افزایش دهد.
• ذاتی بودن معرفی کننده افراد، به عنوان یک عقل درونی است که سیستم های حیاتی را قادر می سازد خود سازمان دهی، خود اصلاحی و خود پایداری را انجام دهد. بر اساس این قضیه، هر شخص دارای ظرفیت درونی برای درمان است و این ظرفیت شامل یک دانش درونی در رابطه با عوامل و توانایی مورد نیاز برای صورت گرفتن درمان می باشد. بنابراین، نقش درمانگر تسهیل و حمایت از توانایی اعاده کننده طبیعی افراد است که برای حرکت به سوی کمال انسان مورد نیاز است.
• غیر اجباری بودن بر مشارکت مابین درمانگر و شخصی که مورد حمایت قرار می گیرد، اشاره دارد. درمانگر توجه دقیقی به فرآیند درمانی درونی در افراد درمانجو می کند و اجازه می دهد که این رویه بدون هیچ نوع دخالتی ادامه یابد. موارد متوقف کننده به عنوان موانعی که باید به اجبار تفکیک شوند و از بین بروند، در نظر گرفته نمی شوند بلکه بر اساس آن وضعیتی که قرار دارند، مورد شناسایی قرار می گیرند که عبارت است از: واکنش های که افراد را توانمند می سازد تا تجربیات عاطفی خودشان را مدیریت کنند (چه به صورت شامل شدن، حداقل سازی کردن و یا اجتناب کردن از آنها). درمانگر توصیه می کند که به جای به چالش کشیدن عوامل توقف، به آنها احترام گذاشته شود و از آن حمایت شود. بر اساس فروض روش هکومی، این روش افراد درمانجو را قادر می سازد تا بهتر بتوانند بر روی عوامل توقف و موانع کار کنند.
• ادغام ذهن – بدن عبارت از شناسایی ذهن، بدن و روح به عنوان نهادهایی است که دارای ارتباط و تاثیر متقابل و متداوم بر یکدیگر هستند  و بر روی عقاید شخص نسبت به خودش، دیگران و جهان تاثیر می گذارد. باور بر این است که تمامی این سیستم های سه گانه آن چیزی را که فرد در نقطه زمانی مشخص تجربه می کند را آشکار می سازد. از این رو عقاید اصلی در مورد خود و جهان نه تنها توسط روش های تفکر و اقدام خود فرد منعکس می شوند، بلکه روان شناسی فرد و تجربیات بدنی وی هم منعکس کننده این عقاید هستند.
• وحدت بیانگر دیدگاه هکومی در مورد افراد است که متشکل از بخش های مستقل هستند که با هم همکاری می کنند تا سلامت کلی سیستم تامین شود. همچنین اصل وحدت فرض می کند که افراد هم دارای ارتباط داخلی می باشند و هم دارای وابستگی داخلی هستند. در مجموعه های درمانی، افراد می توانند مورد کمک قرار گیرند تا بر محدودیت های درک شده غلبه کنند و یا عدم توازن بین خود و دیگران را تقویت کنند، و یک جوی درست کنند که به صورت تقابلی بوده و پر از عشق می باشد.

در دوره های هکومی چه مواردی صورت می گیرد؟

معمولا دوره های هکومی از یک ترتیب خاص پیروی می کنند که عبارت است از: ارتباط، دسترسی، پردازش و ادغام.

ارتباط در مرحله ابتدایی درمان صورت می گیرد و شامل رشد و نگهداری خود  و پذیرش محیطی می باشد که افراد در آن احساس راحتی می کنند و شامل مراحل خود اکتشافی می باشد. افراد بدون داشتن احساس امنیت و اعتماد، ممکن است نسبت به راحت کردن و آزاد گذاشتن موارد دفاعی خود متمایل نباشند و خودشان مهیا و پذیرای وضعیت های آسیب پذیر در زمینه آگاهی باشند.

دسترسی اشاره به فرآیندی دارد که طی آن، برای مطالعه تجربیات فعلی و مشخص کردن موارد اصلی غیر هوشیارانه از خودآگاهی استفاده می شود تا بتوانند آن را پردازش کنند و آن را با مفهوم موجود از خود، منطبق کنند. بر اساس نظریه هکومی، در افرادی که نسبت به محدودیت های ایجاد شده توسط موارد اصلی زندگی شان آگاه هستند، احتمال داشتن تمایل آگاهانه نسبت به تغییر در آنها زیاد است. بنابراین درمانگران هکومی می توانند به آنها کمک کنند تا اختیارات و احتمالات جدید را به صورت تجربی بررسی کنند.

بر اساس نظریه هکوی، در افرادی که نسبت به محدودیت های ایجاد شده توسط موارد اصلی زندگی شان آگاه هستند، احتمال داشتن تمایل آگاهانه نسبت به تغییر در آنها زیاد است. بنابراین درمانگران هکومی می توانند به آنها کمک کنند تا اختیارات و احتمالات جدید را به صورت تجربی بررسی کنند.

درمانگر می تواند این مرحله را با درخواست از فرد درمانجو برای بستن چشم هایش، توجه کردن بر درون خود و تمرکز کردن بر آن چیزی که لحظه به لحظه در بدنش صورت می گیرد، شروع کند. در طول فرآیند، درمانگر به صورت آگاهانه بر پیشرفت مراحل درمانی افراد را به صورت آگاهانه نظارت می کند و از آن حمایت بعمل می آورد، و افراد را تشویق می کند تا بر روی تفکرات، احساسات، تصاویر، عواطف و یا خاطراتی که نسبت به آن آگاهی پیدا می کنند، تمرکز کنند.

در صورتی که فرد درمانجو متمایل باشد، تجربه بدنی وی از طریق “آزمایشات محدود” مورد بررسی قرار می گیرد، و هدف این کار بررسی عقایدی است که افراد نسبت به خودشان و نسبت به دنیا دارند. معمولا در طول این آزمایشات از  بررسی ها و یا جملات مثبتی استفاده می شود که انتقال دهنده یک ایده ای می باشند که درست بر خلاف عقیده بروز شده فرد هستند. در هنگام کار بر روی فردی که دارای خود ارزش دهی نیست، درمانگر می تواند بگوید “فقط دقت کن زمانی که من می گویم تو یک شخص با ارزشی هستی، چه اتفاقی می افتد”. در اغلب موارد این آزمایش منجر به تحریک خاطرات، احساسات و عواطف می شود وعباراتی هستند که دلالت بر عقاید اصلی فرد دارند. این امر منجر به صورت گرفتن واکنش هایی می شود که می تواند در محیط امن، بیشتر مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.

پردازش شامل مطالعه تجارب و واکنش های افراد نسبت به تجربیات و همچنین بررسی کردن عقاید و ایده هایی می باشد که به صورت بالقوه بر روی بهزیستی تاثیر گذار هستند. معمولا درمانگر بر روی افراد درمانجو کار می کند تا این افراد تجربیات جدیدی که مخالف عقاید آنها هستند راداشته باشند و فرد درمانجو را ترغیب می کند تا هر چیز را که به صورت شخصی احساس می کند، سریع و درست بگوید و این عقاید و ایده ها را مورد تجزیه و تحلیل قرار ندهد. در اغلب موارد پردازش منجر به ایجاد یک بینش مهم، تبدیل و تغییر می شود. بینش درونی شخص درمانجو در این مرحله درمان مورد تاکید قرار می گیرد.

ادغام در مراحل پایانی یک دوره، و زمانی صورت می گیرد که درمانگر به افراد کمک می کند تا نسبت به آن چیزی که در طول دوره تجربه کرده است منطقی باشد. همچنین درمانگر به فرد کمک می کند تا ما بین تجارب صورت گرفته در طول دوره و زندگی خارج از دوره درمانی، یک ارتباطی برقرار کند.

استفاده از لمس در هکومی درمانی

برخلاف روش های روان درمانی مرسوم، هکومی درمانی می تواند شامل یک تماس از طرف درمانگر نسبت به فرد درمانجو باشد که با رضایت فرد درمانجو صورت می گیرد. در زمانی که خاطرات دردناک و آسیب زا بروز می کنند، یک تماس نرم و یا دست کشیدن ملایم بر روی شانه فرد، می تواند به فرد درمانجو کمک کند که احساس راحتی کند و فرد درمانجو را ترغیب کند که در آزمایش باقی بماند. همچنین تماس می تواند برای حمایت از فرد در مدیریت رفتارها (موارد دفاعی) بکار گرفته شود. توصیف کردن یک خاطره خاص می تواند منجر به این شود که افراد صورت خودشان را با دست بگیرند و درمانگر هکومی  با گذاشتن دست خود بر روی دست فرد می تواند از این ژست فرد حمایت کند، و به شخص درمانجو کمک کند تا صورت خودش را بپوشاند. حمایت از مدیریت رفتارها در این روش می تواند افراد را ترغیب کند تا تجارب درونی خود را به صورت عمیق تر بروز دهند. تمامی درمانگران هکومی از لمس در تکنیک درمانی شان استفاده نمی کنند، هر چند که مشاهده شده است این یک روش قابل پذیرش و قابل استفاده در درمان می باشد. همچنین افرادی که می خواهند از این روش استفاده کنند، در ابتدا باید رضایت فرد درمانجو را جلب کنند.

مشکلات درمان شده با استفاده از هکومی درمانی

این روش درمانی در اغلب موارد برای درمان افرادی بکار گرفته می شود که تمایل دارند به به رشد شخصی دست یابند و در مورد افرادی که می خواهند یک مشکل سلامت روانی خاص را برطرف کنند، کمتر بکار گرفته می شود. با این وجود، اصول روش هکومی می تواند برای استفاده در اکثر موارد درمانی قابل انطباق است. هر چند در مورد روش هکومی مطالعات محدودی صورت گرفته است، ولی نشان داده شده است که این روش درمان در بهبود مشکلات سلامت روانی همانند افسردگی، اضطراب و فزونکاری در کمبود توجه (ADHD) کاربرد دارد. همچنین این روش در مورد آسیب های حل نشده هم مورد استفاده قرار گرفته است و به نتایج مثبتی منتهی شده است.

هر چند که روش هکومی درمانی در ابتدا به صورت یک روان درمانی انفرادی در نظر گرفته می شد، ولی کاربرد آن در مورد زوجین، خانواده ها و گروه ها توسعه یافته است. اصول مربوط به روش هکومی توسط متخصصان و روش های درمانی از قبیل کار بدنی، مشاوره ، راهنمایی ، مدیتیشن، حل تضاد، تجارت، سرپرستی کردن و تئاتر بکار گرفته شده است.

آموزش درمانگران هکومی

موسسه هکومی برگزار کننده کارگاه ها و برنامه های آموزشی مختلفی برای افراد علاقمند به روش هکومی می باشد. کارگاه ها به منظور ارائه یک معرفی عمومی روش هکومی طراحی شده است و معمولا بر اساس جنبه خاصی از روش هکومی، همانند وجود عشق و یا آگاهی، تشکیل می شوند.

همچنین این موسسه ارائه دهنده برنامه های آموزشی برای متخصصان علاقمند به استفاده از روش هکومی در روش های درمانی شان می باشد. برنامه های آموزشی به طور ویژه، بر روی روش هکومی و یا بر درمان مشکل خاصی متمرکز می شوند و در مورد بررسی کلی روان درمانی نمی باشند.

مشخصات آموزش هایی که توسط این موسسه ارائه می شود، عبارتند از:

1. برنامه آموزشی کلی دو سال طول می کشد و برای متخصصان و دانشجویان فارغ التحصیل شده در روان درمانی، مشاوره، فعالان اجتماعی و حوزه های مرتبط طراحی شده است. این برنامه روش هکومی را به صورت کامل به افراد معرفی می کند و می تواند به ارائه گواهی نامه منتهی شود. افرادی که با موفقیت این برنامه را پشت سر می گذارند مدرک دیپلمی را دریافت می کنند و به عنوان فارغ التحصیل روش هکومی در نظر گرفته می شوند.
2. آموزش مهارت های تخصصی یک برنامه کوتاه مدت تر است که برای آموش مهارت های خاص، به جای کل روش هکومی، طراحی شده است. شرکت در این برنامه برای گروه های خاص به عنوان برنامه آموزشی کلی در دسترس است.
3. روش هکومی در مورد آموزش متخصصان در حوزه بدن، به طور خاص برای متخصصان بدن درمانی طراحی شده است که تمایل دارند تکنیک های هکومی را در روش درمانی خود مورد استفاده قرار دهند.

افرادی که تمایل دارند بعد از سپری کردن دوره های آموزشی ، یک گواهی نامه رسمی را دریافت کنند باید برای نشان دادن صلاحیت خود در روش هکومی، مراحل دیگری را پشت سر بگذارند. دو آموزش دهنده از موسسه هکومی به صورت حضوری و از طریق ویدئو، عملکرد فرد را در استفاده از دوره های هکومی بر روی دو فرد مختلف ارزیابی خواهند کرد. افرادی که کیفیت مورد نیاز را داشته باشند، مجوز و گواهی نامه را دریافت می کنند؛ به افرادی که تسخیص داده شده است که دارای شرایط لازم برای دریافت گواهی نامه نیستند، در مورد نحوه پیشرفت توصیه هایی ارائه می شود و آنها می توانند برای دریافت گواهی نامه در آینده درخواست خود را ارائه کنند. بنابراین افرادی که گواهی نامه را دریافت می کنند هم به عنوان پزشک مجاز هکومی (CHT) و هم به عنوان درمانگر مجاز هکومی (CHP) شناخته می شوند. عنوان CHT به افرادی داده می شود که در زمینه روان درمانی فعال هستند، درحالی که عنوان CHP به افرادی تعلق می گیرد که از مهارت های هکومی در یک یا چند حوزه مرتبط استفاده می کنند.

همچنین شبکه بین المللی آموزش هکومی ارائه دهنده آموزش در زمینه ای می باشد که به عنوان روش هکومی اصلاح شده معروف است. این دوره آموزشی در دسترس افرادی است که جزو متخصصان امداد رسان شناخته می شوند، همچنین افراد مربوط به سایر حوزه ها که علاقه مند به انجام دادن خود اکتشافی و رشد شخصی هستند، می توانند از این رهیافت درمانی استفاده کنند. این برنامه ها یکی سری از کارگاه ها را برگزار می کند که موضوع محوری آنها اصول مبنایی و روش های هکومی در برنامه ی طولانی تری می باشد که در نهایت به ارائه گواهی نامه منجر می شود. برای افرادی که صلاحیت مناسب را در استفاده از روش هکومی داشته باشند و تمایل داشته باشند تا روش هکومی را در حرفه درمانی خود بکار گیرند، گواهی نامه رسمی ارائه می شود.

محدودیت های مربوط به روش هکومی

به دلیل اینکه روش هکومی بر منبای بررسی و مشارکت با خود ناآگاه ایجاد شده است، استفاده از هکومی در برخی موارد توصیه نمی شود. این روش می تواند در برخی از افراد که به صورت مداوم آسیب را تجربه می کنند و / یا افرادی که ساختار روانی آنها به صورت مناسب رشد نکرده است، منجر به ایجاد آسیب های شدید و مضمحل شدن آنها شود، چرا که روش هکومی می تواند بر مکانیسم دفاعی اصلی و مهارت های تقابلی استفاده شده توسط افراد تاثیر گذار باشد. همچنین ممکن است که روش هکومی درمانی برای افرادی که برخی خصوصیات، از قبیل شخصیت حدی و افراطی و یا خود شیفتگی را دارند، توصیه نشود.

مطالعات صورت گرفته در مورد این روش درمان همچنان محدود است، و مطالعات بعدی می تواند منجر به حمایت بیشتر از کاربردهای این روش درمانی گردد.

منبع : سایت انجمن روانشناسان آمریکا

[1] Hakomi Method

[2] Ron Kurtz

[3] Reichian

[4] Feldenkrais

[5] Eriksonian

[6] Body-Centered Psychotherapy: The Hakomi Method

[7] Hakomi Forum